Podziemia Warszawy w kontekście europejskim | MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA

 

Podziemia Warszawy w kontekście europejskim

Ukryte oblicza miasta

Od powojennej odbudowy po współczesny rozwój

 

🔷 Międzynarodowa konferencja

🔷 3–4 kwietnia 2025 roku

🔷 Uniwersytet Warszawski

🔷 Krakowskie Przedmieście 26/28

🔷 Stary BUW, Aula

🔷 Transmisja wydarzenia odbędzie się na kanale YouTube Uniwersytetu Warszawskiego:

3 kwietnia 👉 Dzień 1 konferencji. Streaming online 
4 kwietnia 👉 Dzień 2 konferencji. Streaming online

📍 UWAGA! Na wydarzenie obowiązują zapisy. Prosimy wypełnić i przesłać formularz zgłoszeniowy (link otwiera się w nowym oknie).

Przestrzenie podziemne, choć stanowią integralny element architektury każdego dużego miasta, zawsze były postrzegane jako świat „ukryty”, daleki od codziennego funkcjonowania społeczeństwa miejskiego. Ta forma pozornego wykluczenia wciąż stanowi pożywkę dla wyobraźni naznaczonej fascynacją, czasem lękiem, tworząc legendarne historie głęboko zakorzenione w lokalnych kulturach. Kontrast (góra/dół, jasność/ciemność, oswojone/nieoswojone) opisywany przez artystów i pisarzy znalazł również odzwierciedlenie w ukrytych hierarchiach społecznych, spychając pod powierzchnię ziemi grupy ludzi z marginesu, pozostające w opozycji do ustalonego porządku (przestępcy, zaklinacze, ludzie z praktykami uznawanymi za dewiacyjne itp.), jak również grupy opozycyjne w stosunku do panujących reżimów (literatura podziemna, państwo podziemne itp.).

Podziemia miast, pełniąc rozmaite funkcje (cmentarzyska, schrony, publiczne lub prywatne magazyny, tereny wojskowe, sieci transportowe itp.), zawsze były ściśle związane z życiem na powierzchni. Atrakcyjność, wynikająca ze specyficznej natury tych odosobnionych przestrzeni, zapewniła im również ścisły związek ze światem na górze. I to na dużą skalę, począwszy od XVIII wieku, wraz z rozwojem pierwszych form turystyki, kiedy to niektóre podziemia i katakumby (w Palermo, Paryżu czy Neapolu) stały się słynnymi punktami zwiedzania dla zamożnych podróżników.

Od końca XX wieku – między innymi w wyniku presji demograficznej – można zaobserwować wzrost zainteresowania wszystkimi poziomami sieci miejskiej, w tym podziemiami, wśród jej użytkowników i podmiotów publicznych. Ważnym elementem dysput publicznych stają się kwestie związane z konserwacją, modernizacją i wykorzystaniem historycznych podziemi do miejskich projektów rozwojowych i inicjatyw kulturalnych.

Celem naszej konferencji jest zainicjowanie dyskusji na temat funkcji podziemi miejskich, przede wszystkim podziemi Warszawy, we współczesnym świecie. Chcemy zapytać o to, co o nich wiemy, na ile zostały przebadane i czy pozostają w użytkowaniu. Czy stanowią szansę dla miasta, czy raczej problem. Jakie będą ich funkcje w przyszłości.

Ważnym elementem proponowanej dyskusji będzie wciąż słabo obecny w narracjach dotyczących warszawskich podziemi temat powojennej odbudowy Warszawy i strategii traktowania wówczas podziemnej infrastruktury miasta. Infrastruktury, która wobec olbrzymich zniszczeń wojennych, które dotknęły Warszawę, stanowiła często jedyną zachowaną historyczną, oryginalną tkankę miasta. Zasypać je czy też odsłonić? Zgruzować i ukryć czy ocalić i modernizować? Jakie praktyki stosowano wobec podziemi odbudowywanej stolicy w latach 40 i 50. XX wieku, i później – wobec Starego Miasta, pałaców (jak Kazimierzowski, Czapskich) czy, w latach 70., wobec Zamku Królewskiego? Jaka koncepcja podziemi zwyciężała w nowych projektach architektonicznych, takich jak Pałac Kultury i Nauki?

Do odpowiedzi na te pytania, i wiele innych, zaprosiliśmy specjalistów akademickich, artystów, konserwatorów zabytków, architektów, interesariuszy publicznych i prywatnych, jak i użytkowników obszarów podziemnych. Zależy nam na wspólnym przeanalizowaniu kwestii różnorodności strukturalnej i społecznych śladów w historii tych pozornie ukrytych przestrzeni. Innym, bardziej perspektywicznym zadaniem jest omówienie – w trakcie  debat z udziałem osób odpowiedzialnych za zarządzanie przestrzeniami podziemnymi, a także ich promocję – wyzwań i rozwiązań wiążących się z ochroną, dostępem i modernizacją tych wyjątkowych miejsc. Wreszcie, chcemy zaproponować dyskusję skupiającą się na najnowszych trendach związanych z podejściem do obszarów podziemnych jako żywego dziedzictwa oraz na problemie ich zawieszenia między perspektywą turystyczną a integracją podziemi ze społecznością lokalną.

Do naszej dyskusji na temat funkcji i znaczenia podziemi wielkich miast zaprosiliśmy także Kolegów i Koleżanki z kilku europejskich aglomeracji (Paryż, Neapol, Luksemburg, Charków, Lwów). Nasza konferencja ma bowiem na celu potraktowanie przypadku Warszawy i jej podziemi jako punktu wyjścia i odniesienia także do innych miast Europy, wybranych ze względu na symboliczne znaczenie ich podziemi, na oryginalną politykę lokalną, która bezpośrednio dotyczy tych wyjątkowych przestrzeni, lub szczególną rolę, jaką odgrywają one we współczesnym życiu tych miast.

 

🔷 Program

📍 3 kwietnia (czwartek)

9.15–9.45 – Otwarcie konferencji

9.45–10.15 – Podziemia Warszawy: ukryte oblicza miasta
Ewa Nekanda-Trepka (Stołeczna Konserwator Zabytków 2001–2012, Dyrektorka Muzeum Warszawy 2012–2020)

10.15–10.45 – Podziemne przestrzenie warszawskich kościołów
Ks. bp Michał Janocha (Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego)

10.45–11.00 – Przerwa

11.00–12.30 – Debata: Podziemia w kulturze. Pojęcie, historia, legenda, rzeczywistość
Moderatorka: Iwona Kurz (Dziekana Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego)
Sylwia Chutnik (Centrum Badań nad Kulturą Warszawy Uniwersytetu Warszawskiego)
Michał Kuziak (Instytut Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego)
Aldona Machnowska-Góra (Zastępczyni Prezydenta m.st. Warszawy)
Andrzej Mencwel (Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego)

12.30–13.30 – Kilometry warszawskich podziemi. Pałac Kultury i Nauki – Metro Warszawskie
Moderatorka: Elżbieta Wichrowska (Dyrektorka Centrum Badań nad Kulturą Warszawy Uniwersytetu Warszawskiego)
Jerzy Lejk (Prezes Zarządu Metro Warszawskie)
Katarzyna Osowiecka (Prezeska Zarządu Pałacu Kultury i Nauki)

13.30–15.00 – Przerwa

15.00–16.30 – Podziemia a władze publiczne: od konserwacji do muzealizacji
Moderator: Laurent Tatarenko (Dyrektor Ośrodka Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego)

Warszawskie podziemia. Warszawa, której nie trzeba było odbudowywać?
Michał Krasucki (Stołeczny Konserwator Zabytków)

Paryskie katakumby – miejsce historyczne i turystyczne a proces patrymonializacji [fr.]
Isabelle Knafou (Administratorka Katakumb Paryża)

Podziemia Neapolu – między dawnymi funkcjami a najnowszymi osiągnięciami [wł.]
Giuliana Boenzi (Soprintendenza Archeologia, Belle Arti e Paesaggio per il comune di Napoli)
Stefano Iavarone (Soprintendenza Archeologia, Belle Arti e Paesaggio per il comune di Napoli)

16.30–17.00 – Przerwa

17.00–18.30 – Debata: Szansa czy kłopot? Architekt wobec podziemi Warszawy
Moderator: Artur Celiński (Redaktor naczelny „Architektury-murator”)

Wprowadzenie do dyskusji
Ewa P. Porębska (Międzynarodowa ekspertka architektury)

Stanisław Berbeć (Agence D’architecture Stanislaw Berbec, Luksemburg)
Marta Sękulska-Wrońska (pracownia architektoniczna WXCA)
Zuzanna Mielczarek (Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki)
Michał Krasucki (Stołeczny Konserwator Zabytków)
Marlena Happach (Dyrektorka Narodowego Instytutu Dziedzictwa)

📍 4 kwietnia (piątek)

10.00–11.30 – Dziedzictwo podziemne: strategie i praktyki konserwatorskie

Dziedzictwo podziemne na Mazowszu: strategie i praktyki konserwatorskie
Marcin Dawidowicz (Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków)

Aranżacja ekspozycji w podziemiach – problemy konserwatorskie. In memoriam dr hab. Wiesława Procyka, prof. ASP
Monika Stachurska (Dziekana Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie)

Woda – niszczycielski żywioł i źródło życia. Zawilgocenia i korozja mikrobiologiczna w podziemiach
Magdalena Dyda (Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego)

Pałac Kazimierzowski – studium przypadku
Dorota Śliwińska (Pracownia Projektowa Architektura & detal Dorota Śliwińska) 

11.30–12.00 – Przerwa

12.00–13.30 – Podziemia miejskie pomiędzy życiem codziennym a „urbanomarginaliami”
Moderator: Laurent Tatarenko (Dyrektor Ośrodka Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego)

Piwnice Paryża: historyczne i archeologiczne dziedzictwo średniowiecznego i nowoczesnego miasta [fr.]
Dany Sandron (Centre André-Chastel, Sorbonne Université)
Grégory Chaumet (Centre André-Chastel, Sorbonne Université; Paris historique)

Kryjówki żydowskie w kanałach Lwowa podczas II wojny światowej: spojrzenie z XXI wieku
Hanna Melania Tyczka (Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki)

Warszawska kanalizacja – rewizyta. Przyczynki do antropologii podziemia
Włodzimierz Pessel (Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego)

13.30–15.00 – Przerwa

15.00–17.30 – Czy Warszawa może mieć podziemne trasy turystyczne?

Jak przekształcić potencjał podziemi warszawskich w produkt turystyczny?
Dorota Zbińkowska (Dyrektorka Biura Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej)

Debata: Czy Warszawa może mieć podziemne trasy turystyczne?
Moderatorzy: Jarosław Jóźwiak (Rada m.st. Warszawy, Wiceprezes Zarządu Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej) i Elżbieta Wichrowska (Dyrektorka Centrum Badań nad Kulturą Warszawy Uniwersytetu Warszawskiego)
Mateusz Czerwiński (Prezes Zarządu Warszawskiej Organizacji Turystycznej)
Renata Kaznowska (Zastępczyni Prezydenta m.st. Warszawy)
Hubert Kowalski (Dyrektor Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego)
Michał Krasucki (Stołeczny Konserwator Zabytków)
Magdalena Młodawska (Kierowniczka Działu Rezerwatów Archeologicznych w Zamku Królewskim na Wawelu)
Ewa Nekanda-Trepka (Stołeczna Konserwator Zabytków 2001–2012, Dyrektorka Muzeum Warszawy 2012–2020)
Dorota Zbińkowska (Dyrektorka Biura Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej)

Zamknięcie konferencji

Zapewniamy tłumaczenie symultaniczne z języków francuskiego i włoskiego na język polski.

 

Link do wydarzenia na Facebooku: Konferencja FB

Plakat konferencji

Organizatorzy

Centrum Badań nad Kulturą Warszawy Uniwersytetu Warszawskiego

 

Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego

 

Współorganizacja

Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

 

Patronat honorowy

Partnerzy

 

Patronat medialny

 

Wydarzenie jest organizowane w ramach obchodów 80. rocznicy rozpoczęcia odbudowy Warszawy.

 

 

Autorka identyfikacji wizualnej: Magdalena Boffito